Питер Сингер / Принстоны ИС-ийн Биоэтикийн профессор/
Хэрэв та илүү чинээлэг байсан сан бол илүү аз жаргалтай байх сан уу? Олон хүн тийм гэж хариулах биз ээ. Гэтэл олон жилийн судалгаанаас үзвэл хөрөнгө чинээний хэмжээ орлогын доогуур төвшинд л илүү аз жаргал авчирдаг аж. Жишээ нь, жирийн америк хүн Шинэ Зеландчуудыг бодвол илүү хангалуун амьдралтай боловч илүү аз жаргалтай биш аж. Австри, Франц, Япон, Германд хүмүүс нь Бразиль, Колумби, Филлиппин зэрэг ядуу орны хүмүүсийг бодвол мөн л илүү аз жаргалтай биш байна. Өөр өөр соёлтой улс орныг хооронд нь харьцуулах нь төвөгтэй ч байдлыг нэг улсын дотор авч үзэхэд орлогын илт доогуур төвшин (тухайлвал, АНУ-д жилийн орлого 12000 америк доллараас доогуур)-г эс тооцвол төстэй дүр зураг харагдаж байна. Орлогын доод хэмжээнээс хэтэрсэн нөхцөлд орлогын өсөлт хүмүүсийн аз жаргалтай байдалд төдийлөн өөрчлөлт авчирдааггүй байна. Америкчууд 1950-аад оны үеийг бодвол чинээлэгжсэн боловч илүү аз жаргалтай болсонгүй. Өнөөдөр жилийн 50-90 мянган долларын дундаж орлоготой америкчууд жилийн 90 мянгаас дээш орлоготой чинээлэг америкчуудтай бараг ижил хэмжээний аз жаргал эдэлдэг аж. Аз жаргалын талаархи судалгаа хүмүүсийн ахуй амьдралдаа аль хэр сэтгэл хангалуун байдгийг сонирхдог ажээ.
Гэтэл ийм маягийн судалгааны үр дүнд итгэл, үнэмшилтэй хандах нь учир дутагдалтай. Учир нь амьдралдаа зүгээр л нэг “сэтгэл хангалуун” байх эсэхээр хүмүүс өдөр тутмын амьдралаа үнэхээр аз жаргалтай өнгөрөөдөг эсэхэд дүгнэлт өгч болохгүй. Принстоны Их Сургуулийн Даниел Канеманн, нөхдийн хамт судалгаа явуулж, хүмүүсийн сэтгэл санааны хангалуун байдлыг хэмжихийн тулд тэдний сэтгэл санаа нэг өдрийн туршид хэрхэн өөрчлөгддөгийг сонирхжээ. Шинжлэх Ухаан сэтгүүлийн 6-р сарын 30-ны дугаарт нийтлэгдсэн уг судалгааны дүнгээс үзэхэд орлого, аз жаргалтай байх хоорондын хамаарал тун бага байгаа нь харагджээ. Канеманн, түүний нөхөд харин ч эсрэг буюу орлого ихтэй хүмүүс өдрийн ихэнхийг түгшүүр, стресс зэрэг сөрөг мэдрэмжтэй холбоотой үйл ажиллагаанд зарцуулдаг болохыг тогтоосон байна. Чөлөөт цаг илүү эдлэхийн оронд тэд ажилдаа хамаг цагаа зарцуулдаг ажээ. Тэдний өөрсдийн нь тодорхойлсноор тэд сэтгэл санааны хувьд түгшүүр, уур хилэн, айдас хүйдэстэй байдалд байх нь олонтаа гэжээ. Аз жаргалыг мөнгөөр худалдан авдаггүй гэдэгт нэмж хэлээд байх зүйлгүй нь тодорхой.
Шашны олон сургааль бидэнд эд материалын хүсэлд автах нь аз жаргалгүй болгодог гэж сургадаг. Бийтлз хамтлаг мөнгөөр хайр, дурлалыг худалдаж авахгүй гэдэг байв. Бид өдрийн хоолтойгоо байдаг нь махны наймаачдын сайхан сэтгэл бус, түүний хувийн сонирхолтой холбоотой гэдгийг сануулсан Адам Смит хүртэл хэдийгээр эд баялаг хүн төрөлхтний үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагааг байнга дэмжин тэтгэдэг нь үнэн ч эд баялагаас хүртдэг гэх ханамж нь үнэндээ “хуурамч зүйл” гэсэн байдаг. Гэлээ гэхэд энд ямар нэгэн учир битүүлэг зүйл байх мэт. Яагаад засгийн газар бүр нэг хүнд ноогдох үндэсний орлогыг дээшлүүлэхэд тэгтлээ их ач холбогдол өгдөг билээ? Яахаараа биднийг илүү аз жаргалтай болгодоггүй мөнгөний хойноос бидний олонхи нь тэгтлээ тэмүүлдэг билээ? Энэ асуултын хариу бидний хүсэл, зорилготой бодьгал болохтой холбоотой байж болох юм. Бид хэдийнээс хоол, хүнсээ олох гэж хүнд хөдөлмөр эрхэлж, хань ижилтэй болж, үр хүүхдээ өсгөхийн төлөө тэмцэж ирэгсдийн үр сад билээ. Нүүдэлчин нийгмийн хувьд зөөж, нүүж болохооргүй эд зүйлсийг эзэмших нь утгагүй байсан бол хүмүүс суурин сууж, мөнгөний харилцаанд орсноор энэ хязгаарлалт үгүй болсон. Уг нь мөнгөн хуримтлалыг тодорхой хэмжээнд бий болгох нь хүнд хэцүү цагт хэрэг болж, хамгаалах үүрэгтэй байсан бол өнөө үед зөвхөн тэр нь эцсийн зорилго болж, хүний байр суурь, нэр төрийн хэмжүүр болж, аливааг үйлдэхийн гол шалтгаан болсон байна. Мөнгө хийх үйлдэл л хийвэл зохих цорын ганц зүйл болоод бүхний хэмжүүр болж орхижээ. Энэ дэвсгэр дээр Америкийн нэрт баян Уоррен Баффетийн амьдралыг авч үзье. Өдгөө 75 настай Баффет амьдралынхаа 50-аад жилийг эд хөрөнгөө цуглуулахад зориулжээ. Форбс сэтгүүлд мэдээлснээр бол тэрбээр 42 тэрбум долларын хөрөнгөөрөө Билл Гэйтсийн ард л орох тэргүүн баячуудын нэг. Эндээс түүний ихээхэн хэмжээний хөрөнгө, мөнгө зарцуулахдаа тэгтлээ дурладаггүй амьдралын хэв маяг нь харагдаж байна. Хэдий өглөгч зан гаргалаа ч түүнд асар их хөрөнгөөсөө өчүүхэн хэсгийг зарцуулахын тулд ихээхэн шахалт хэрэгтэй биз ээ. Энэ үүднээс үзэхэд Баффет эхний хэдэн тэрбумаа нэгэнт 1960-аад онд олоод авсан болохоор дахин хөрөнгө цуглуулахад хүч, хөдөлмөрөө зарцуулах нь огт утгагүй мэт санагдна. Баффет Адам Смитийн хэлсэнчлэн “хуурамч зүйл”-ийн золиос болов уу, эсвэл Канеманн болон түүний нөхдийн судалгаа илүү гүн гүнзгий учир холбогдлыг нээв үү?Тохиолдлоор Канеманны бичсэн өгүүллэг Баффет АНУ-ын түүхэнд гараагүй хамгийн том хандив хийснээ зарласан тэр долоо хоногт хэвлэлд гарсан юм. Баффет Билл болон Мелинда Гэйтсийн Санд 30 тэрбумыг хандивлаж, өөр хэд хэдэн сайн сананы санд 7 тэрбумыг хандивлажээ. Инфляцын төвшинг харгалзан үзсэн ч Эндрю Карнеги, Жон Д, Рокефеллер нарын хандив Баффетийнхэд хүрэхгүй байна. Баффет нэг цохилтоор өөрийн амьдралыг утга төгөлдөр болгов. Тэрбээр шашинд итгэдэггүй хүн тул түүний хандивыг хойт насанд олох ямар нэг ашигтай холбож үзэхийн аргагүй. Тэгэхээр Баффетийн амьдрал аз жаргал гээчийн талаар бидэнд юуг хэлнэ вэ?Магадгүй, Канеманны судалгаанаас үзвэл Баффет 1960-аад онд тэгтлээ их ажиллахаа больж, цуглуулсан хөрөнгөө ашиглан бридж тоглоход амьдралаа түлхүү зориулсан бол сэтгэлийн илүү эерэг ханамж олж, санаа амар байх байсан гэсэн дүгнэлтэд хүргэж болох мэт. Гэтэл ингэсэн тохиолдолд тэрбээр их хөдөлмөр, хөрөнгө оруулалтын гайхамшигт чадвараараа олсон хөрөнгө нь Гэйтсийн Сангаар дамжин дэлхийн хамгийн ядуу хэсгийнхнийг үхэлд хүргэх аюулт өвчнөөс гэтэлгэхэд тус болж байгааг үзэж, мэдрэхийн сайхныг эдлэхгүй байхсан. Тэгэхээр Баффет бидэнд аз жаргалд санаа амар байхаас арай илүү зүйл багтдаг гэдгийг сануулж байна.
Copyright: Project Syndicate, 2006
No comments:
Post a Comment