Гурван зүгтээ сантай
Гурвалжин их Алтай
Гурван түмээрээ суухад
Жаргал ихтэй Алтай...
Эрдүүхэн, бас жаахан тасалданги дуу чихнээ нэг ойртож, нэг холдоно. Эвий муу эмээ минь ганцаардахдаа дуугаар хань хийдэг байж үү дээ. Жаргал ихтэй Алтайдаан жаран жилийг элээхдээ юу эсийг үзээ билээ. Хааяа халширч шантрахад минь - Миний үзсэн хэрийн зовлонгийн хумсны толион /толины/ чинээг үзээгүй байж юун ч амар бууж өгдөг юмб... гээд л зэмлэнэ. Үйл мэтгэж сур, хоол сайхан хий, ажилтай ч ааштай ч бай. Тэгвэл хаа ч явсан ахуй амьдралаа өөд нь татаад л явчихна... Заримдаа ийн ярихдаа галын ганц зээгийнхээ хувь заяаг мэдэж байсан ч юм шиг одоо санагдахийн.
Хөгжилтэй түүх
Эмээ 76-тай л байсан шиг. Нэг өдөр надад өөрийнхөө залуу насны тухай ярьж байна аа. Эмээ нь залуудаа хэр баргийн эрчүүдээс дутахгүй тэнхээтэй явлаа. Далын шуудайнд хийсэн ааруулыг хэвтээ тэмээн дээгүүр гаргаад шидчихдэг байлаа шүү дээ гээд ярьж байх зуур би үсгийг нь самнаж өгөнгөө сахилгагүйтмээр санагдаад цэнхэр өнгийн тууз байсныгаа цэцэглээд зангидчихав аа. Эмээгийн яриа ч дуусаж, үдийн саах боллоо. Хойд талд хэдэн казак айлууд хаяа залгаж зусдаг байсан юм. Олоон хүүхдүүдтэй. Тэдний хоёр нь хурга ишгээ гэрээс холдуулаад тууж одов. Би хонь ямаагаа холбох гэж эмээгээс түрүүлээд хотонд ирлээ. Дандаа л хөл нүцгэн явдаг болохоор хурдан гүйнэ ч гэж жигтэйхэн. Эмээг саваа бариад ирэх хүртэл аль хэдийнэ холбоогоо гүйцээчихсэн байлаа. Гэтэл... эмээгийн үсэнд тууз зангидсанаа гэнэт хараад...хэлье гэхнээ чадахгүй...малаа саахаар цугласан авгай хүүхнүүд энд тэнд татаж унатлаа хөхрөөд, аальгүй юм бэ гээд эмээ тэднийг загнаад... :-) Ямар ч л байсан тэр өдөр хотоор нэг хөхрөлдөөн болсон юмдаг. Удалгүй эмээгийн үеийн нэг хөгшин ирснээ - Чи одоо жаахан буруу зөнөөд байна уу, эсвэл мань хэдийгээ жаахан инээлгэмээр байсийм уу гэснээ наад үсэн дэх хүүхдийн тоглоом шиг юмаа авч хая гэдэг байгаа. Эмээ толгойндоо гараа хүргэснээ хачин уурлаад намайг дууддаг байгаа. Мэдээж хэрэг би зугтах нь ойлгомжтой. Эмээ маань тэгж айхтар үглэхгүй л дээ. Би тэр өдөржингөө гэртээ оролгүй өнжиж билээ. Орйо болж, үнээ саах үеэр яалт ч үгүй эмээд баригдав. Эмээгийн уур аль хэдийнэ гарсныг би яаж мэдэхэв. Духан дээр минь үнэрлэснээ эмээ маань: - Миний зэрэмгэр цагаан охин ганцаарддагшуу ухаантайм байх даа... Өдөртөө саахалтын хүүхдүүдтэй очиж тоглож бай за юу гэж билээ. /би ихэвчлэн гэртээ юм оёж, эсвэл эмээтэй цуг арьс элдэж, ааруул зүсэж, үгүй бол аргал түүгээд хээр ганцаараа дуулаад явдаг охин байсан.../
Яасан ч их санах юм бэ...
Намрын нэг үдэш би жигтэйхэн халуурав. Яг юу өвдөж байгаа нь мэдэгддэггүй. Айлуудын түрүүч намаржаандаа буусан боловч манайхаас алсдуу байлаа. Тэр үед гар утас гэж байх биш, ганцааранг минь хаяад айл руу явж болохгүй, хараад суугаад байж болохгүй, эмээ тэнд ёстой л нэг барайж байна аа. Эмээ бид хоёр хүн бүл муутай учраас өвөлжөөнийхөө жижигхэн байшинд 15 орчим км газар гэрээ барьж "намарждаг" юм. Хүйтрэхээр 2 дугуйтай том модон тэргээр хэдэн удаа зөөгөөд л болоо. Манайхаас баруун хойшоо 40 км яваад уулан дээр антенн байдаг, тэнд ажилладаг хүмүүстэй уулзаж чадвал сумын төвөөс юм уу аймгаас түргэн дуудах боломжтой байлаа. Халууны эм уусан ч намддаггүй ээ. дээр нь миний ямбалж байгаа гэж жигтэйхэн. Эмээ тэнд үглэж байна аа ..."Том хүн шиг санаад муу охиноо хайхрахгүй, намрын сэрүүнд хөл нүцгэн гүйлгээд. Би ч гэж би юм. Одоо яадагшуу юм билээ. Миний охин тэсээд байж байх уу. Эмээ нь антенны хүмүүс дээр очоод ирье. Юухан байхав. Замд унаа машин таарах байлгүй. /тэр үед бид хоёр морьгүй байлаа/ Ээжийн зэрэмгэр цагаан охин номоо хараад хэвтэж бай за юу гэж байна.
Би толгой дохилоо. Эмээ явахаар шийджээ. Нар жаргах дөхөж байв. Ойролцоогоор 8 цагийн үе л дээ. Хөлийг минь сайн хучиж өгөөд, орны минь хажууд сандал тавьж дээр нь хатуу ааруул, хярам хийж үлдээв. Би их ямбатай байсан. Зөөлөн ааруул иддэггүй, заавал шинэ тараг уудаг, өрөм идэхгүй голдог... Эмээ явлаа. Бүрий ч боллоо. Яагаад ч юм надад тэр үед эмээг чоно идчихвэл яана гэж бодогдоод зөндөө их уйлж билээ. Харин одоо бодоход эмээ 40 км газар яаж явган алхаж хүрэх байсан юм бол оо? Үрийнхээ төлөө гэсэн эхийн халуун сэтгэл тэр хүнийг тийм зоригтой болгож байж дээ зайлуул. Бид хоёрын аз болж замд унаа тааран, эмээ аймаг руу хэл дуулгаж, нэлээн шөнөөр ээж нөхөртэйгөө цуг эмч дагуулан ирж билээ...
Бид хамтдаа аймаг явсан. Би 7 хоног эмнэлэгт хэвтэж, залуу ээжээр гоё гоё хувцас, тоглоом авахуулж, эмээтэйгээ цуг аймгийн төвийн айл хэсэж чихэр цуглууж, жигтэйхэн баян хүн хөдөө гэртээ ирж билээ. Муу бор гэрийнхээ гадаа ирж машинаас буухдаа хөдөөгөө ямар их санаснаа мэдэрсэн. Эмээгийн чанасан шаргал цайны ааг аргалын утааны үнэртэй хамт сэтгэлд амтагдаж, эрх охины биеийг асуухаар ирсэн нутгийн эгч нарын урианхай аялга чихэнд уусаж, муу бор гэрийн минь унинд хавчуулсан хатуу хавтастай цагаан толгойн номын минь зурагнууд хүртэл намайг үгүйлсэн мэт санагдаж билээ.
Нутгаа, бага насаа, эмээгээ би ямар их санах юм бэ....
Гурвалжин их Алтай
Гурван түмээрээ суухад
Жаргал ихтэй Алтай...
Эрдүүхэн, бас жаахан тасалданги дуу чихнээ нэг ойртож, нэг холдоно. Эвий муу эмээ минь ганцаардахдаа дуугаар хань хийдэг байж үү дээ. Жаргал ихтэй Алтайдаан жаран жилийг элээхдээ юу эсийг үзээ билээ. Хааяа халширч шантрахад минь - Миний үзсэн хэрийн зовлонгийн хумсны толион /толины/ чинээг үзээгүй байж юун ч амар бууж өгдөг юмб... гээд л зэмлэнэ. Үйл мэтгэж сур, хоол сайхан хий, ажилтай ч ааштай ч бай. Тэгвэл хаа ч явсан ахуй амьдралаа өөд нь татаад л явчихна... Заримдаа ийн ярихдаа галын ганц зээгийнхээ хувь заяаг мэдэж байсан ч юм шиг одоо санагдахийн.
Хөгжилтэй түүх
Эмээ 76-тай л байсан шиг. Нэг өдөр надад өөрийнхөө залуу насны тухай ярьж байна аа. Эмээ нь залуудаа хэр баргийн эрчүүдээс дутахгүй тэнхээтэй явлаа. Далын шуудайнд хийсэн ааруулыг хэвтээ тэмээн дээгүүр гаргаад шидчихдэг байлаа шүү дээ гээд ярьж байх зуур би үсгийг нь самнаж өгөнгөө сахилгагүйтмээр санагдаад цэнхэр өнгийн тууз байсныгаа цэцэглээд зангидчихав аа. Эмээгийн яриа ч дуусаж, үдийн саах боллоо. Хойд талд хэдэн казак айлууд хаяа залгаж зусдаг байсан юм. Олоон хүүхдүүдтэй. Тэдний хоёр нь хурга ишгээ гэрээс холдуулаад тууж одов. Би хонь ямаагаа холбох гэж эмээгээс түрүүлээд хотонд ирлээ. Дандаа л хөл нүцгэн явдаг болохоор хурдан гүйнэ ч гэж жигтэйхэн. Эмээг саваа бариад ирэх хүртэл аль хэдийнэ холбоогоо гүйцээчихсэн байлаа. Гэтэл... эмээгийн үсэнд тууз зангидсанаа гэнэт хараад...хэлье гэхнээ чадахгүй...малаа саахаар цугласан авгай хүүхнүүд энд тэнд татаж унатлаа хөхрөөд, аальгүй юм бэ гээд эмээ тэднийг загнаад... :-) Ямар ч л байсан тэр өдөр хотоор нэг хөхрөлдөөн болсон юмдаг. Удалгүй эмээгийн үеийн нэг хөгшин ирснээ - Чи одоо жаахан буруу зөнөөд байна уу, эсвэл мань хэдийгээ жаахан инээлгэмээр байсийм уу гэснээ наад үсэн дэх хүүхдийн тоглоом шиг юмаа авч хая гэдэг байгаа. Эмээ толгойндоо гараа хүргэснээ хачин уурлаад намайг дууддаг байгаа. Мэдээж хэрэг би зугтах нь ойлгомжтой. Эмээ маань тэгж айхтар үглэхгүй л дээ. Би тэр өдөржингөө гэртээ оролгүй өнжиж билээ. Орйо болж, үнээ саах үеэр яалт ч үгүй эмээд баригдав. Эмээгийн уур аль хэдийнэ гарсныг би яаж мэдэхэв. Духан дээр минь үнэрлэснээ эмээ маань: - Миний зэрэмгэр цагаан охин ганцаарддагшуу ухаантайм байх даа... Өдөртөө саахалтын хүүхдүүдтэй очиж тоглож бай за юу гэж билээ. /би ихэвчлэн гэртээ юм оёж, эсвэл эмээтэй цуг арьс элдэж, ааруул зүсэж, үгүй бол аргал түүгээд хээр ганцаараа дуулаад явдаг охин байсан.../
Яасан ч их санах юм бэ...
Намрын нэг үдэш би жигтэйхэн халуурав. Яг юу өвдөж байгаа нь мэдэгддэггүй. Айлуудын түрүүч намаржаандаа буусан боловч манайхаас алсдуу байлаа. Тэр үед гар утас гэж байх биш, ганцааранг минь хаяад айл руу явж болохгүй, хараад суугаад байж болохгүй, эмээ тэнд ёстой л нэг барайж байна аа. Эмээ бид хоёр хүн бүл муутай учраас өвөлжөөнийхөө жижигхэн байшинд 15 орчим км газар гэрээ барьж "намарждаг" юм. Хүйтрэхээр 2 дугуйтай том модон тэргээр хэдэн удаа зөөгөөд л болоо. Манайхаас баруун хойшоо 40 км яваад уулан дээр антенн байдаг, тэнд ажилладаг хүмүүстэй уулзаж чадвал сумын төвөөс юм уу аймгаас түргэн дуудах боломжтой байлаа. Халууны эм уусан ч намддаггүй ээ. дээр нь миний ямбалж байгаа гэж жигтэйхэн. Эмээ тэнд үглэж байна аа ..."Том хүн шиг санаад муу охиноо хайхрахгүй, намрын сэрүүнд хөл нүцгэн гүйлгээд. Би ч гэж би юм. Одоо яадагшуу юм билээ. Миний охин тэсээд байж байх уу. Эмээ нь антенны хүмүүс дээр очоод ирье. Юухан байхав. Замд унаа машин таарах байлгүй. /тэр үед бид хоёр морьгүй байлаа/ Ээжийн зэрэмгэр цагаан охин номоо хараад хэвтэж бай за юу гэж байна.
Би толгой дохилоо. Эмээ явахаар шийджээ. Нар жаргах дөхөж байв. Ойролцоогоор 8 цагийн үе л дээ. Хөлийг минь сайн хучиж өгөөд, орны минь хажууд сандал тавьж дээр нь хатуу ааруул, хярам хийж үлдээв. Би их ямбатай байсан. Зөөлөн ааруул иддэггүй, заавал шинэ тараг уудаг, өрөм идэхгүй голдог... Эмээ явлаа. Бүрий ч боллоо. Яагаад ч юм надад тэр үед эмээг чоно идчихвэл яана гэж бодогдоод зөндөө их уйлж билээ. Харин одоо бодоход эмээ 40 км газар яаж явган алхаж хүрэх байсан юм бол оо? Үрийнхээ төлөө гэсэн эхийн халуун сэтгэл тэр хүнийг тийм зоригтой болгож байж дээ зайлуул. Бид хоёрын аз болж замд унаа тааран, эмээ аймаг руу хэл дуулгаж, нэлээн шөнөөр ээж нөхөртэйгөө цуг эмч дагуулан ирж билээ...
Бид хамтдаа аймаг явсан. Би 7 хоног эмнэлэгт хэвтэж, залуу ээжээр гоё гоё хувцас, тоглоом авахуулж, эмээтэйгээ цуг аймгийн төвийн айл хэсэж чихэр цуглууж, жигтэйхэн баян хүн хөдөө гэртээ ирж билээ. Муу бор гэрийнхээ гадаа ирж машинаас буухдаа хөдөөгөө ямар их санаснаа мэдэрсэн. Эмээгийн чанасан шаргал цайны ааг аргалын утааны үнэртэй хамт сэтгэлд амтагдаж, эрх охины биеийг асуухаар ирсэн нутгийн эгч нарын урианхай аялга чихэнд уусаж, муу бор гэрийн минь унинд хавчуулсан хатуу хавтастай цагаан толгойн номын минь зурагнууд хүртэл намайг үгүйлсэн мэт санагдаж билээ.
Нутгаа, бага насаа, эмээгээ би ямар их санах юм бэ....
1 comment:
Үхтэл үр харам гэдэг үг юутай үнэн,
Үндэс эх нь мөчирөө тэжээдэг маргаангүй үнэн,ца
Post a Comment